Hoe stap je uit die slachtofferrol?

Weiger het slachtofferschap

‘Ik ben geboren voor het ongeluk’, de jonge vrouw tegenover mij zucht nog maar eens diep. Ze is niet tevreden met haar lichaam, haar werk, haar leven. We zijn al heel wat sessies verder en het lukt me nauwelijks haar te doen inzien dat ze wel degelijk iets kan. Ze laat de schouders hangen en zucht. ‘Mijn moeder zei vroeger al dat ik een zwaar leven zou krijgen.’ Ik schrik van deze ***opmerking. Afschuwelijk om je kind al zo vroeg op te zadelen met het juk der slachtofferschap.

Als zij naar haar leven kijkt ziet zij alleen maar pech. Dat ze een fijn appartementje heeft, een warm dekbed, genoeg geld voor vakantie en een werkgever die tot nog toe zonder al te veel morren de zoveelste ziekmelding aanvaardt, ziet ze niet. Ik denk even aan het verhaal van de man in de metro in New York. Hij stond op de verkeerde tijd op de verkeerde plek en kreeg een kogel door zijn hoofd. Toen hij wakker werd op de Intensive Care zei hij: ‘wat ben ik een geluksvogel dat ik nog leef’.

Hoe komt het dat de een kan leven met tegenslagen, en de ander al bij een vertraagde trein uit het veld is geslagen? Ik werkte jarenlang bij het Helen Dowling Instituut met mensen die zomaar te horen kregen dat ze kanker hadden. Daarop volgden dramatische ontwikkelingen, soms leidend tot een belachelijk vroege dood. Sinds mijn werk daar, kan ik me niet meer druk maken om kleine dingen. Tegen mijn mopperende man zeg ik regelmatig: ‘je mag pas klagen als je uitgezaaide kanker hebt’.

Trouwens zelfs onder die échte pechvogels zijn er mensen die zich geen slachtoffer voelen. Zij nemen het zoals het komt, zijn dankbaar voor de zorg en proberen iets te maken van wat er nog voor hen ligt. Daar word je stil van! Terug naar het deel van de mensheid dat het minder heeft getroffen met zichzelf. De zuchtende jonge vrouw is al vroeg door haar klagende ouders op het idee gekomen dat het leven oneerlijk is en dat zíj altijd degene is die aan het kortste eind trekt.

Zij ging al met hangende schoudertjes naar school en, jawel, werd gepest. Op een foto uit die tijd zie ik een lief, blozend kind met blonde krulletjes. ‘Wat een moppie’, zeg ik oprecht. Maar hoe positiever ik ben, hoe meer ze lijkt te proberen mij ervan te overtuigen dat het écht niet best is gesteld met haar. Haar nichtje was slanker en beter op school. Ze had geen leuke rol in de eindmusical, was ziek op schoolreisjes en op de middelbare school… is ze misbruikt door een foute leraar.

Mede door haar lage zelfbeeld en afhankelijke inslag, is ze in de narigheid gekomen. Deze machtswellustige man had haar herkend als makkelijke prooi en dit fenomeen herhaalt zich nog een keer in de levensjaren na school. Alsof het gevoel niet voor het geluk geboren te zijn, werkt als self-fulfilling prophecy. Dus alle ouders die dit lezen, ga in godsnaam voor een positieve benadering. Leer je kind zichzelf niet te vergelijken met een slimmer nichtje en wees trots op die bijrol in de musical.

Want leven leer je van je ouders. De vader van mijn cliënte zat in de WAO en las mopperend de krant. Moeder deed álles voor haar omdat zij het zelf nodig had, nodig te zijn. Daar is het gevoel van ik-kan-niks en zij-beslissen-over-mij ontstaan. Niks deugde aan het land, volgens pa. Als hij blij was geweest met de sociale voorzieningen, en als het moeder was gelukt ook voor zichzelf te gaan en zo nu en dan een beetje gelukkig te zijn, had mijn cliënte kans gehad op een lichter bestaan.

Dat er momenteel zoveel aandacht is voor zielige verhalen in de media is voor de psychische gesteldheid van de bevolking, én dus hun kinderen, geen goede zaak. Noem iemand te vaak een slachtoffer en je dwingt hem in een nare afhankelijke positie, die kan ontaarden in een leven van klagen en boos zijn. Daar wordt geen mens blij van. Hoe goed ook bedoeld van redders, hulpverleners en strijders, pas op voor deze valkuil. Blijf ver weg van het moeras der verongelijkte underdog.

Natuurlijk moeten we fouten in ons systeem blijven opsporen, daar hebben we in Nederland Kamerleden, commissies, ombudsmannen en journalisten voor. Het is goed dat er ruimte is om bestuurders terug te fluiten en je recht te halen, maar blijf ook zien dat we vergeleken bij zoveel andere plekken op de aardbol vette mazzelaars zijn. We leven in een land zonder oorlog (Oekraïne), hongersnood (Hoorn van Afrika), onderdrukking (Noord-Korea) en extreme corruptie (Somalië).

Probeer de negatieve erfenis van generaties voor jou te weigeren. Zie pech als een incident en ga niet stapelen. Kom zoveel mogelijk uit die afhankelijke positie door hoe dan ook wat te maken van je leven, en niet alleen te wijzen naar anderen. Ja, het is niet altijd makkelijk en je mag best eens balen, maar er zijn mensen die niet de kans krijgen deze dag te ervaren. Lieve dappere mensen die er niet meer zijn. Jij bent er. Je moet er niet wat van maken, je mág er wat van maken. Bofkont!

(red) Gastblog van psychotherapeut Catheleyne van der Laan. Zij is ook de auteur van het boek Ongemerkt verder.